W XXI wieku tempo zaniku bioróżnorodności jest przerażająco szybkie. Czym właściwie jest bioróżnorodność i dlaczego powinniśmy martwić się jej zanikiem? Jak podaje Krebs (1996), bioróżnorodność obejmuje zarówno różnorodność gatunkową, jak i zróżnicowanie ekosystemów oraz zróżnicowanie genetyczne populacji. Upraszczając to pojęcie, bioróżnorodność to różnorodność całego życia na naszej planecie. Pojęcie to obejmuje wszystko, od maleńkich bakterii, przez wszystkie rośliny i zwierzęta, aż do ludzi.
Człowiek, jako gatunek pojawił się na Ziemi dopiero kilkaset tysięcy lat temu, gdy na naszej planecie istniały już miliony, a nawet dziesiątki milionów innych gatunków zwierząt i roślin. Współistnienie ludzi z różnorodnymi gatunkami roślin i zwierząt było sprawą naturalną, pozwalającą przetrwać gatunkowi ludzkiemu. Dawniej człowiek stanowił nierozerwalny element środowiska, korzystał z niego i nie zaburzał jego równowagi (Łukasik, Iwaszkiewicz-Eggebrecht, 2022). Wszystko zmieniło się około 10 tysięcy lat temu, kiedy zmienił się sposób życia ludzi poprzez rewolucję agrarną. Życie ludzi zaczęło polegać na uprawie roślin i hodowli zwierząt. Rewolucja ta była gigantycznym krokiem w rozwoju gatunku ludzkiego, ale początkiem degradacji środowiska naturalnego (Harari, 2019). Przez ostatnie kilka tysięcy lat człowiek przekształcał środowisko tak szybko i na tak wielką skalę, że równowaga została zaburzona (Łukasik, Iwaszkiewicz-Eggebrecht, 2022). Dramatyczny zanik bioróżnorodności na naszej planecie potwierdzają badania Vaclava Smila z 2011 roku. Naukowiec obliczył całkowitą masę kręgowców lądowych na Ziemi. Rezultaty obliczeń są szokujące: 30% całkowitej masy kręgowców lądowych to ludzie, 67% to masa kręgowców, które człowiek hoduje lub udomowił, a jedynie 3% to masa dzikich zwierząt lądowych (Smil, 2011).
Jednak gatunek ludzki jest wciąż nierozerwalnie i ściśle połączony z systemem naturalnym i każdy element systemu umożliwia innym przetrwanie i rozwój. Każdy gatunek ma swoją rolę do odegrania i zajmuje swoje miejsce w wielkim systemie, gdzie każdy jego element jest połączony z innym. Jedynie ekosystemy o dużej różnorodności biologicznej są w stanie dostosować się do zachodzących zmian środowiska. Występujące w nich gatunki mają dużą odporność na te zmiany. Gdy z jakiegoś powodu jeden z gatunków nie może pełnić swojej funkcji w ekosystemie, inny gatunek przejmuje jego rolę, aby system pozostał niezaburzony. Ekosystemy o małej bioróżnorodności nie posiadają takiej odporności i są dużo bardziej podatne na zachodzące zmiany. Gdy ekosystem jest mało zróżnicowany, to gdy jeden z gatunków nie może pełnić swojej funkcji w ekosystemie, nie ma innego, który mógłby go zastąpić, a ekosystem może popaść w zły stan (Łukasik, Iwaszkiewicz-Eggebrecht, 2022). 
Niestety aktualnie człowiek bardzo szybko i na wielką skalę przekształca przyrodę. Przez to proces wymierania gatunków przybiera katastrofalne tempo. Każdego dnia z powodu zanieczyszczeń środowiska i degradacji naturalnych siedlisk z Ziemi znika około 20 gatunków zwierząt i roślin. Występuje obawa, że tempo wymierania gatunków na przestrzeni najbliższych 30 lat zwiększy się do aż 100 gatunków dziennie (www1). Według obliczeń Światowej Unii Przyrody krytycznie zagrożonych ekstynkcją jest aż 34000 gatunków roślin, a dla porównania do XVI wieku zginęło 584 gatunków roślin (Symonides, 2014). Przewiduje się, że aktualnie co 20 minut ginie gatunek. W przeszłości tempo to wynosiło jeden z miliona gatunków na rok (Kędziora, Karg, 2010).
Dziennikarka popularyzująca naukę Elizabeth Kolbert w książce „Szóste wymieranie. Historia nienaturalna” przewiduje, że do roku 2050 wyginie 24% wszystkich gatunków fauny i flory występujących na naszej planecie. Szacuje ona również, że do końca XXI wieku może zniknąć ich nawet 50% (Kolbert, 2016). Jest to bardzo pesymistyczna wizja, ponieważ nie możemy zapomnieć, że to różnorodność biologiczna jest warunkiem przetrwania gatunku ludzkiego. Oprócz tego bioróżnorodność jest konieczna, aby nasze życie było zdrowe i bezpieczne. Człowiek nie tylko potrzebuje świeżej wody, czystego powietrza, roślin i zwierząt do celów spożywczych, ale przede wszystkim potrzebuje naturalnego świata, który jest złożony, silny i pełen różnorodności.
Każdy ekosytem pełni bardzo ważną funkcję, choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę. Lasy chronią przed powodziami. W zabetonowanych, pozbawionych drzew miastach ulewne deszcze powodują katastrofalne zniszczenia. Obecność drzew i terenów zielonych znacząco obniża odczucie gorąca w upalne dni i przyczynia się do poprawy naszego samopoczucia (www2). Drzewa i inne rośliny oczyszczają dla nas powietrze, pobierając dwutlenek węgla z atmosfery. Drzewa są siedliskiem życia wielu organizmów, jak małe ssaki, ptaki, owady i drobnoustroje. Mikroorganizmy, takie jak na przykład bakterie, uczestniczą w procesie rozkładu materii organicznej, dzięki czemu dostarczają składniki odżywcze do gleby. Dzięki temu rośliny mają bogatą i zdrową glebę, a my możemy czerpać z niej produkty spożywcze. Liczne owady są zapylaczami, bez których wiele upraw roślin nie mogłoby funkcjonować (www3).
Różnorodne gatunki roślin mogą być wykorzystywane przez człowieka w celach medycznych, jednak powinny być one wykorzystywane w sposób niezagrażający ich przetrwaniu. Przykładem gatunku wykorzystywanego medycznie jest arnika górska (Arnica montana), która przez nadmierne zbieranie w XIX wieku została prawie całkowicie wytępiona (Giża, 2017).
Jako gatunek musimy wreszcie zrozumieć i nauczyć się, że nie możemy eksploatować zasobów przyrody w krótkowzroczny, rabunkowy sposób. Gdy równowaga w przyrodzie zostanie zbyt mocno zaburzona, może już nie być odwrotu od drogi, która zaprowadzi ludzkość do samozagłady.
Milena Powolny, Magistrant, inżynier Ochrony Środowiska, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Źródła:
- Giża W., 2017. Rośliny chronione Sudetów. Wydawnictwo Gissa, Złoty Stok Harari Y.N., 2019. Sapiens. Od zwierząt do bogów. Wydawnictwo Literackie, Warszawa
- Kędziora A., Karg J., 2010. Zagrożenia i ochrona różnorodności biologicznej. Nauka 4: 107 – 114
- Kolbert E., 2016. Szóste wymieranie. Historia nienaturalna. Wydawnictwo W.A.B., Warszawa
- Krebs C., 1996. Ekologia. Eksperymentalna analiza rozmieszczenia i liczebności. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
- Łukasik P., Iwaszkiewicz-Eggebrecht E., 2022. Utrata bioróżnorodności. [W:] Jasikowska K., Pałasz M. (red.), Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno- ekologiczny głosem wielu nauk., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Kraków: 115–153
- Smil V., 2011. Harvesting the Biosphere. The Human Impact. “Population and Development Reviev” 37(4): 613-636
- Symonides E.,2014. Ochrona Przyrody. Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa
- www1 – www.gov.pl/web/rdos-krakow/przyroda-i-roznorodnosc-biologiczna (dostęp: 23.08.24)
- www2 – www.nhm.ac.uk/discover/what-is-biodiversity (dostęp: 23.08.24)
- www3 –www.europarl.europa.eu/topics/pl/article/20200109STO69929/utrata-bioroznorodnosci-znaczenie-i-przyczyny (dostęp: 23.08.24)
