W tym roku dzień po dniu biliśmy rekord średnich temperatur na naszej planecie. Zmiana klimatu nie jest przyszłością, jest z nami teraz i zostanie na dłużej. O tym, co jest jej przyczyną i dlaczego organizacje społeczne powinny interesować się zmianą klimatu, rozmawiamy z Aleksandrą Malinowską i Martą Tomaszewską, związanymi z inicjatywą Organizacje społeczne na rzecz klimatu.
Redakcja: Zacznijmy od początku. Co jest przyczyną zmiany klimatu i dlaczego organizacje społeczne, które mają misję, cele i obszary działania niezwiązane z tematyką klimatyczną, powinny się nią interesować?
Aleksandra Malinowska: Przyczyną są antropogeniczne, czyli pochodzące z działalności człowieka, emisje gazów cieplarnianych. Ocieplający się klimat wpłynie na każdy aspekt naszego życia: na produkcję żywności, dostęp do wody pitnej, ale również na przesuwanie się stref występowania chorób charakterystycznych dla klimatu tropikalnego. Katastrofa klimatyczna to również gwałtowne i intensywne zjawiska pogodowe, takie jak nawałnice, susze, czy długotrwałe fale upałów. Wszystkie te przykłady przekładają się na nasze zdrowie, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. 
Marta Tomaszewska: To tylko kilka przykładów. Warto zdać sobie sprawę z tego, że skutki zmiany klimatu dotkną nas wszystkich, bez względu na status społeczny czy materialny, a największe zagrożenie stanowią dla dzieci, kobiet w ciąży, ludzi starszych, osób z niepełnosprawnościami, osób znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji życiowej. Podczas warsztatów zainicjowanych przez Forum Darczyńców, w ramach inicjatywy Organizacje społeczne na rzecz klimatu, poznaliśmy wiele innych konsekwencji, których my jako ludzie, ale i nasze organizacje, doświadczymy prędzej czy później. Jak widzimy, szczególnie zagrożone są grupy wrażliwe, do których organizacje społeczne często kierują swoje działania. Mieliśmy okazję przyjrzeć się temu, co zmiana klimatu oznacza dla grup, z którymi działamy, i zastanawialiśmy się, jak skutecznie wesprzeć je w obliczu kryzysu klimatycznego. Co ważne, nie poprzestaliśmy na rozmowach o skutkach. Wspólnie wypracowaliśmy optymalny plan działań, dostosowany do specyfiki naszych organizacji i przestrzeni funkcjonowania.
AM: Chcemy zachęcić organizacje, aby dostrzegły połączenia między swoją misją a klimatem. Dzięki temu będziemy mogli budować odporność nie tylko organizacji, ale i jej beneficjentów na wyzwania związane z ocieplającym się klimatem.
Spotykamy się z różnym podejściem do tematu zmiany klimatu. Są tacy, którzy kwestionują to, że istnieje kryzys klimatyczny, ale też tacy, którzy obawiają się, że niewiele możemy zrobić. Jak przekonać ludzi, że nasze działania mają znaczenie?
AM: Bez względu na to, czy ktoś wierzy w zmianę klimatu, czy nie, na pewno dostrzega brak srogich zim i niezwykle upalne lata. Staje to w kontraście do wspomnień naszych rodziców, którzy opowiadali o przeprawach przez zaspy, aby dostać się do szkoły. Na przestrzeni 60 lat średnia temperatura w Polsce wzrosła o prawie 2 stopnie. Wiemy, że przyczyną tego jest działalność człowieka.
MT: Sektor biznesu już zaczął działać. Prowadzonych jest szereg projektów i programów, które mają pomóc chociażby w transformacji energetycznej. Trzeci sektor to ogromna liczba organizacji, która dzięki swoim działaniom, zarówno w wymiarze ogólnopolskim, jak i na poziomie lokalnych społeczności, może wywrzeć pozytywny wpływ. Bez względu na to, na rzecz jakiej grupy społecznej i w jakim obszarze prowadzą działania, mogą prowadzić je w sposób zrównoważony, m.in. ograniczając zużycie zasobów, np. w Fundacji BNP Paribas już od lat umowy podpisujemy elektronicznie. Co ważne, w swoje cele mogą włączać te związane nie tylko z adaptacją, ale też z mitygacją, i zwiększać świadomość beneficjentów swoich działań w tym zakresie.
AM: Problem zmiany klimatu jest istotny dla dalszego funkcjonowania całego sektora organizacji społecznych również dlatego, że fundusze przeznaczane na radzenie sobie z problemami klimatycznymi będą rosły, oczywiście kosztem finansowania innych potrzeb społecznych. Natomiast konkursy ze środków europejskich i krajowych będą wymagać od organizacji spełnienia coraz większej liczby kryteriów środowiskowych. Aby środki te były wydawane skutecznie i efektywnie, musimy wykorzystać doświadczenie i wiedzę organizacji społecznych. A każde działanie ma znaczenie. Robienie małych rzeczy, ale regularnie i konsekwentnie jest lepsze niż nierobienie niczego.
Jak można przygotować się do odpowiedniego reagowania na zmianę klimatu?
AM: Przygotowując się do działania na rzecz klimatu, warto zrobić przegląd swoich dotychczasowych aktywności i projektów i zastanowić się, jaki wpływ mają one na środowisko i klimat. Tworząc nowy projekt lub modyfikując już istniejący, ważne jest, aby konsultować swoje działania z ekspertami i praktykami w danej dziedzinie. Czasem chcąc dobrze, możemy zrobić więcej szkód niż pożytku. Doskonałym przykładem tego są hotele dla owadów. Zapewniając im miejsce do życia, nie zawsze pamiętamy o tym, aby zapewnić im miejsce do jedzenia, czyli np. zaprzestać koszenia trawników, by pozwolić im na zarośniecie lokalnymi gatunkami roślin miododajnych. Wspieramy tym nie tylko bioróżnorodność, ale i lokalny klimat, bo naturalna łąka wchłania wody opadowe o wiele skuteczniej niż skoszony trawnik oraz obniża temperaturę otoczenia.
Dlaczego warsztaty klimatyczne i Deklaracja klimatyczna dla organizacji społecznych?
MT: Przede wszystkim na Deklarację klimatyczną patrzę jak na inicjatywę, która łączy i wspiera organizacje społeczne, uznając ich głos w sprawie. W trwającym kilka miesięcy procesie warsztatowym, w którym pokazano wpływ zmiany klimatu na różne grupy społeczne, na rzecz których prowadzimy swoje działania, partycypacyjnie, powstała deklaracja klimatyczna. Ale to nie wszystko, zespół ekspercki Forum Darczyńców stworzył specjalny portal, który zawiera bazę wiedzy na temat zmiany klimatu, jej wpływu na różne grupy społeczne. Sama deklaracja została zaprezentowana tak, że możemy z łatwością wybrać interesujący nas obszar, w którym w pierwszej kolejności chcemy podjąć działania, ustalić poziomy zaawansowania i poznać dobre praktyki. Dzięki temu jest doskonałym przewodnikiem. w którym pokazano, jak zmiany klimatu oddziałują na osoby uczestniczące w naszych projektach oraz jak można wesprzeć beneficjentów w minimalizacji zagrożeń.
AM: Deklarację podpisało już 48 organizacji. Są to m.in.: Fundacja BNP Paribas, PAH, UNICEF, Fundacja Edukacyjna Przedsiębiorczości, Fundacja Integracja, Fundacja Centrum Edukacji Obywatelskiej. To zarówno fundacje korporacyjne, jak i takie, które nie są związane z żadnymi dużymi firmami. Jesteśmy w procesie zbierania dobrych praktyk i wkrótce będziemy dzielić się postępami Sygnatariuszy na stronie internetowej. Warto wspomnieć, że Deklaracja jest częścią międzynarodowego zobowiązania klimatycznego #PhilanthropyForClimate, co umożliwia nam wymianę wiedzy pomiędzy organizacjami w Polsce i za granicą. Musimy działać razem i podejmować wysiłki, by zapobiec najgorszym skutkom ocieplania się naszej planety. Klimat jest kwestią społeczną, dlatego też zapraszamy wszystkie zainteresowane organizacje do kontaktu. Deklaracje może podpisać każda organizacja społeczna, fundacja, stowarzyszenie, fundusz lokalny.
Podpisanie Deklaracji i co dalej?
AM: Sygnatariusze Deklaracji zobowiązują się do podjęcia działań w ramach siedmiu obszarów wymienionych w deklaracji. To m.in. edukacja pracowników i interesariuszy na temat klimatu, minimalizowania śladu węglowego i zabieranie głosu na rzecz klimatu. Wiemy, że organizacje, które do tej pory nie działały na rzecz klimatu, mogą czuć się nieco przytłoczone ilością pól do działania, dlatego w pierwszym roku od podpisania deklaracji zalecamy wybranie jednego lub dwóch punktów deklaracji i skupienie się na nich. Działanie na rzecz klimatu jest procesem.
MT: Opowiem to na naszym przykładzie. Fundacja BNP Paribas jako sygnatariusz Deklaracji wybrała dwa obszary działania: edukację zespołu i zabieranie głosu na rzecz klimatu. Wśród naszych działań jest m.in. zwiększanie poziomu wiedzy osób pracujących w fundacji przez udział w Akademii ESG, autorskim cyklu szkoleniowym Banku BNP Paribas. Przygotowujemy również cykl edukacyjny, który publikujemy w social mediach, by zwiększać świadomość społeczną. Planujemy również wprowadzenie dodatkowych zapisów w umowach z partnerami, w których zwrócimy uwagę na zrównoważone prowadzenie działalności, z poszanowaniem środowiska naturalnego. Jesteśmy też zapraszani przez Forum Darczyńców na spotkania sieciujące i warsztaty. Każda organizacja może mieć swój wkład w roczny program działań. W naszej siedzibie zorganizowaliśmy np. warsztaty „Mozaika klimatyczna”, w których wzięły udział osoby reprezentujące organizacje związane z inicjatywą. To pomogło jeszcze lepiej zrozumieć przyczyny i skutki zmiany klimatu, ale też zintegrować się, wymienić pomysłami na działania. Niesamowicie cenię też sobie możliwość kontaktu z Olą, która ma bardzo szeroką wiedzę i chętnie się nią dzieli, a przy tym jest niezwykle wyrozumiała w procesie konsultowania pomysłów działań.
AM: Ja również dziękuję Marcie i Fundacji BNP Paribas, którzy są z nami od samego początku inicjatywy. Zdaję sobie sprawę, że organizacje, które nie prowadziły to tej pory działań na rzecz klimatu, mogą potrzebować wsparcia w podjęciu pierwszych kroków, dlatego zachęcam do kontaktu zarówno sygnatariuszy Deklaracji, jak i organizacje, które rozważają przystąpienie do naszej inicjatywy. Wierzę w to, że nasz projekt połączy organizacje społeczne, aby wspólnie stawić czoła największemu zagrożeniu XXI wieku.
Aleksandra Malinowska, koordynatorka ds. klimatu, Forum Darczyńców w Polsce
Marta Tomaszewska, ekspertka ds. projektów społecznych, Fundacja BNP Paribas
